Апустыньванне

Апустыньванне — гэта дэградацыя земляў, якая выклікана як дзейнасцю чалавека, так і некаторымі прыроднымі фактарамі і працэсамі. Большасць пустыняў знаходзіцца ў саванах Афрыкі, Вялікіх раўнінах і пампасах Амерыкі, стэпах паўднёва-ўсходняй Еўропы і Азіі, маланаселеных раёнах Аўстраліі і ў некаторых частках Міжземнамор'я.

Самыя вялікія пустыні свету утварыліся дзякуючы прыродным працэсам. З цягам часу пустыні разрасталіся і сціскаліся, незалежна ад чалавечай дзейнасці.

На сённяшні дзень, апустыньванне адбываецца дзякуючы сумесным дзеянням прыроды і чалавека. Асабліва моцна ўплывае апустыньванне на экасістэмы ў засушлівых раёнах. З-за таго, што на такіх тэрыторыях пастаянна пасвяцца жывёлы, гіне і без таго бедная расліннасць. Дрэвы і хмызнякі высякаюцца. Людзi аруць зямлю, хоць яна і не прыдатна для пасеваў. Усё гэта і многае іншае прыводзіць да таго, што ўзмацняецца ветравая эрозія глебы, высушваюцца верхнія пласты глебы. Многія калодзежы перасыхаюць па прычыне таго, што зніжаецца ўзровень грунтовай вады, а грунтовай вады становіцца менш, таму што многія сцёкі рэк зарэгуляваныя, актыўна будуюцца вадасховішчы, што парушае водны баланс. Так паступова руйнуецца структура глебы, яна больш насычаецца мінеральнымі солямі. Такім чынам, парушаецца баланс у прыродзе, і створаныя прыродай басейны рэк ператвараюцца ў пустынныя ландшафты.

 Ва ўсім свеце на засушлівых землях да гэтага часу вырошчваюць большую частку сусветных запасаў збожжа, а таксама пасвяць хатнюю жывёлу. Часцей за ўсё да пераўтварэньня ў пустыні прыводзіць празмерная апрацоўка ворных зямель, празмерны выпас жывёлы, абязьлесенне і састарэлыя метады арашэння.

Апустыньванне мае наступныя вынікі:

• Зямля павольна аднаўляецца пасля ўплыву клімату;
• Зніжаецца урадлівасць глебы;
• Пашкоджваецца расліннае покрыва, што прыводзіць да замяшчэння ядомых раслін неядомымі;
• Узмацняюцца паводкі, горш становіцца якасць вады, у рэках і азёрах з'яўляецца асадак, вадаёмы запаўняюцца глеем і г. д.;
• З-за пылу ў паветры, пагаршаецца здароўе людзей: разнастайныя вочныя інфекцыі, алергіі, вірусныя інфекцыі.
• Прадуктаў харчавання вырабляецца менш;
• Людзі вымушаныя з'язджаць з ранейшых месцаў, таму што парушаецца іх звыклы лад жыцця.

Ад апустыньвання наўпрост пакутуе 250 мільёнаў чалавек, а таксама 1 мільярд чалавек больш чым у 100 краінах свету могуць таксама пацярпець. Гэта ў асноўным бедныя людзі. Міжнародная супольнасць аб'ядналася, каб разам вырашаць праблемы апустыньвання. У сувязі з гэтым, Генеральнай Асамблеяй ААН 17 чэрвеня 1994 была прынята Канвенцыя ААН па барацьбе з апустыньваннем у тых краінах, якія падвяргаюцца сур'ёзнай засухі. Урады далучыўшыхся краін нясуць адказнасць за стварэнне дзеля гэтага спрыяльных умоў і абавязаны забяспечваць «эфектыўны ўдзел на мясцовым, нацыянальным і рэгіянальным узроўнях няўрадавых арганізацый і мясцовага насельніцтва». У цяперашні час Канвенцыя ратыфікаваная амаль усімі краінамі свету, у тым ліку, і Беларуссю.

Праблема дэградацыі зямельных рэсурсаў застаецца для Беларусі актуальнай, улічваючы высокую гаспадарчую засвоенасць яе земляў:

• агульная плошча зямель у краіне 20759,8 тыс. га, з іх 43% — сельскагаспадарчыя, у тым ліку ворныя; пад лясамі ды хмызнякамі знаходзяцца 43,7%; балотнымі ўгоддзямі — 4,3%, воднымі аб'ектамі — 4,2%, пад транспартнымі камунікацыямі і забудовай — 4,2%, парушаныя, невыкарыстоўваныя і іншыя землі складаюць 2,6%.
• Большасць з іх дэградаваныя — гэта і ветравая, водная і агратэхнічная эрозія, хімічнае і радыёнукліднае забруджванне, страта ўрадлівага пласта і натуральнай расліннасці і г.д. — больш за 20 відаў дэградацыі.
• Асаблівы непакой выклікае меліярацыя водна-балотных экасістэм. У цяперашні час асушана ўжо 1,45 млн. га тарфянікаў, у тым ліку ў сельскагаспадарчых мэтах — 1,1 млн. га. З-за інтэнсіўнага земляробства, на гэтых глебах імкліва спрацоўваецца торф. Каля 65% гэтых глеб мае магутнасць тарфянога пласта менш за 1 м., а больш за 90% тарфяных глебаў на Палессі ляжаць на незвязаных пясках. У цэлым, каля 190 тыс. га тарфянікаў пазбавіліся свайго тарфянога пласта.
• Акрамя высокіх эканамічных рызык, эрозія глебы прыводзіць да забруджвання водных аб'ектаў, пагаршаецца якасць паверхневай і грунтовай вады, негатыўна ўплывае на біялагічную разнастайнасць водных і каляводных экасістэм. А з улікам таго, што ў апошнія дзесяцігоддзі ў нас назіраюцца значныя перапады тэмпературы паветра, працяглыя і частыя засухі, замаразкі, ураганы, павелічэнне колькасці празмерных ападкаў, то працэсы эрозіі глебы, па словах навукоўцаў, у агляднай будучыні толькі ўзмоцняцца. Невыпадкова, праблема дэградацыі земляў, разам з скарачэннем біяразнастайнасці і змяненнем клімату, вызначана Асамблеяй ААН прыярытэтным кірункам на 2010-2020 гг.

Фактары і формы праявы дэградацыі земляў у Беларусі:

• водная, ветравая эрозія глебы;
• хімічнае, у тым ліку радыёнукліднае забруджванне зямель / глебаў;
• дэградацыя і пагаршэнне уласцівасцяў глебы, асабліва тарфянай, пры сельскагаспадарчым яе выкарыстанні;
• дэградацыя земляў у выніку здабычы торфу, будаўнічых матэрыялаў, правядзенні работ, дарожнага і іншых відаў будаўніцтва, а таксама іх затапленне і падтапленне;
• дэградацыя тарфянай глебы на асушаных балотных масівах з-за тарфяных пажараў;
• дэградацыя земляў ляснога фонду з-за нерацыянальнага лесакарыстання і лясных пажараў;
• дэградацыя земляў пры надзвычайных рэкрэацыйных, тэхнічных і іншых чалавечых уздзеяннях на зямлю / глебу.

Рэспубліка Беларусь з'яўляецца паўнапраўным бокам Канвенцыі ААН па барацьбе з апустыньваннем і дэградацыяй земляў з 27 лістапада 2001 года.